Poniżej przedstawiamy model kompetencji nauczyciela akademickiego wypracowany na Uniwersytecie Jagiellońskim wraz z opisem poszczególnych kompetencji.
Opis kompetencji
Prezentowany autorski model kompetencji nauczyciela akademickiego jest twórczą adaptacją modeli teoretycznych kręgu niemieckojęzycznej dydaktyki akademickiej oraz najbardziej popularnego podejścia anglosaskiego TPACK, które zwraca uwagę na coraz istotniejszą wagę kompetencji cyfrowych w kształceniu studentów. Model budują trzy przenikające się obszary kompetencji:
- Kompetencje związane ze znajomością i umiejętnością posługiwania się technologiami, w tym technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (w tym modelami AI) w kontekście prowadzenia zajęć ze studentami oraz prowadzenia badań naukowych.
- Kompetencje związane z dydaktyką akademicką, które obejmują dostarczają nauczycielowi odpowiedzi na pytania: Jak organizować proces kształcenia studentów? Jak prowadzić zajęcia ze studentami? Jak być lepszym nauczycielem akademickim?
- Kompetencje związane z wiedzą przedmiotową, które wyznaczają ścieżkę profesjonalizmu merytorycznego, przedmiotowego każdego nauczyciela akademickiego.
Poniżej rozwinięcie opisu każdego z obszarów, które określa model.
Technologie w tym technologie informacyjno-komunikacyjne
Wiedza na temat tego, jak działają najnowsze osiągnięcia technologii informacyjno-komunikacyjnych staje się nieodzownym elementem funkcjonowania każdego nauczyciela akademickiego. Skala kompetencji w tym zakresie jest bardzo szeroka: do prostej, technicznej umiejętności posługiwania się funkcjonalnościami platform zdalnego nauczania, przygotowywania prezentacji synchronicznej i asynchronicznej do umiejętności zaawansowanych związanych z wykorzystywaniem sztucznej inteligencji, tworzenia własnych materiałów multimedialnych, czy tworzenia materiałów interaktywnych.
Dydaktyczne wykorzystanie technologii
Wykorzystywanie na zajęciach ze studentami możliwości nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych wymaga nie tylko znajomości samych narzędzi, ale przede wszystkim wiedzy dydaktycznej, która pokaże możliwości zastosowania ich w akademickim kształceniu. Kompetencje związane z dydaktycznym wykorzystaniem technologii łączą umiejętności posługiwania się technologiami z umiejętnościami dydaktycznymi o charakterze ogólnym, np.: projektowanie kursów (w różnych formułach e-learningu), projektowanie i wykorzystywanie w procesie dydaktycznym zdalnych aktywności synchronicznych i asynchronicznych przy zastosowaniu platform e-learningowych (materiały, zadania, quizy, dyskusje, indywidualizacja procesu, praca grupowa, ocenianie).
Wykorzystanie technologii w dydaktyce przedmiotowej
Każdy obszar kształcenia, każdy kierunek kształcenia, każde specyficzne zajęcia ze studentami może wymagać umiejętności stosowania konkretnych rozwiązań technologicznych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształcenia – np. symulatorów w symulacji medycznej, aparatury do prezentacji eksperymentów w fizyce, wizualizacji procesów chemicznych, czy programów umożliwiających projektowanie.
Kompetencje dydaktyczne
Obszar kompetencji dydaktycznych (nazywanych w modelu TPACK kompetencjami pedagogicznymi) budują ogólne umiejętności dydaktyczne związane z planowaniem kursu i zajęć, projektowaniem efektów uczenia się, dobieraniem i tworzeniem treści/materiałów, stosowaniem adekwatnych metod nauczania-uczenia się, stosowaniem metod aktywizujących, stosowaniem środków dydaktycznych, ewaluacją efektów uczenia się studentów, organizacją przestrzeni kształcenia, ewaluacją kursu i własnej pracy. Obszar kompetencji dydaktycznych budują także umiejętności związane z szeroko pojętymi podejściami i strategiami akademickiego kształcenia jak np. Student Centered Learning, Person Centered Learning (tutoring akademicki)
Kompetencje społeczne i personalne
Prowadzenie zajęć ze studentami to nie tylko „przekazywanie treści”, ale przede wszystkim sytuacja społeczna. Dlatego ważne jest, by rozwijać te umiejętności społeczne, interpersonalne, które umożliwiają porozumiewanie się i prowadzenie pracy grupowej (np. kontrakt, reguły, dynamika, rozwiązywanie problemów). Bycie nauczycielem akademickim może być łatwiejsze, jeśli zadbamy o własny dobrostan psychospołeczny, o kompetencje personalne, związane z rozumieniem siebie w roli zawodowej i rozumieniem napięć w nią wpisanych. To także kształtowanie refleksyjności w pracy, współpracy z innymi, projektowanie własnej ścieżki rozwojowej, pogłębianie wybranych obszarów kompetencji pozwalających być coraz lepszym i bardziej świadomym nauczycielem akademickim.
Kompetencje systemowe
Kompetencje systemowe warunkują i umożliwiają nauczycielom akademickim prawidłowe i bezpieczne pełnienie roli dydaktycznej. Budują je wiedza na temat systemowych rozwiązań obowiązujących w danej uczelni, umiejętność pisania sylabusów, projektowania nowych programów kształcenia, umiejętność prowadzenia zajęć dydaktycznych z uwzględnieniem wymogów formalno-prawnych. To znajomość obowiązujących na uczelni przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa i regulaminu pracy, prawa autorskiego, ochrony danych osobowych, regulacji antydyskryminacyjnych i zapewniających równość płci.
Dydaktyka przedmiotowa
Każdy obszar kształcenia, każdy kierunek kształcenia ma swoją specyfikę. Innych kompetencji potrzebuje nauczyciel prowadzący laboratoria, a innych wykorzystujący na zajęciach teksty kultury. Kompetencje z zakresu dydaktyki przedmiotowej budują specyficzne umiejętności dydaktyczne, związane z poszczególnymi obszarami kształcenia, które umożliwiają reorganizację wiedzy przedmiotowej w taki sposób, by stała się ona przyjaznym środowiskiem uczenia się studenta. To m.in. znajomość typowych dla przedmiotu błędnych lub naiwnych przekonań (misconceptions), specyficznych dla przedmiotu układów treści kształcenia, umiejętność stosowania specyficznych dla kierunku metod i form kształcenia, stosowania charakterystycznych dla kierunku środków dydaktycznych oraz charakterystycznych metod ewaluacji efektów uczenia się studentów.
Wiedza przedmiotowa
Profesjonalizm wymaga ciągłego doskonalenia i aktualizowania wiedzy przedmiotowej nauczyciela akademickiego w zakresie przedmiotu, który prowadzi. Humboltowska idea wolności akademickiej oraz jedności badań i kształcenia stawia wszystkim nauczycielom akademickim (niezależnie od stanowiska zatrudnienia) prowadzącym zajęcia ze studentami wysokie standardy w tym zakresie.
Wykorzystanie technologii w badaniach
Kompetencje z zakresu wykorzystywania technologii w badaniach buduje tzw. wiedza technologiczna oraz umiejętność wykorzystywania aparatury, sprzętu i oprogramowania, jakie stosowane są w danej dziedzinie nauki do prowadzenia badań naukowych oraz upowszechniania uzyskanych wyników (np. ich wizualizacji wyników, prezentacji danych).